Instytucja przerwy w karze pozbawienia wolności stanowi wyjątek od zasady jej nieprzerwanego wykonywania. Niezależnie jednak od powyższej zasady istnieją przypadki, kiedy wykonywanie kary jest przerywane.
Specyfika oraz ogólna problematyka przerwy w karze znajduje uregulowanie w treści kodeksu karnego wykonawczego. Stosowana jest co do osób odbywających karę pozbawienia wolności w zakładach karnych.
Kiedy można ubiegać się o przerwę w wykonywaniu kary pozbawienia wolności? Wyróżnia się dwie zasadnicze grupy okoliczności, które pozwalają skazanemu na ubieganie się o nią.
Pierwszą grupą okoliczności jest choroba psychiczna lub inna ciężka choroba dotycząca skazanego, która uniemożliwia wykonywanie wobec niego kary pozbawienia wolności. Co to oznacza? W przypadku ustalenia przez sąd, że wykonywanie kary pozbawienia wolności zagrażać będzie życiu lub zdrowiu skazanego bądź nie będzie to możliwe z uwagi na jego stan zdrowia psychicznego to osoba ta zawsze uzyska przerwę w odbywaniu kary.
Co oznacza pojęcie „ciężka choroba” uniemożliwiająca wykonanie kary? Dotyczy to sytuacji, gdy z uwagi na stan zdrowia skazanego, wykonywanie wobec niego kary pozbawienia wolności, zagrażać będzie jego życiu lub stanowić będzie poważne niebezpieczeństwo dla jego stanu zdrowia. Jakie to są sytuacje? Praktyka zawodowa pokazuje, że nie da się ich wszystkich wymienić. Do najczęstszych przykładów należą choroby, których szybki i gwałtowny rozwój wymaga podjęcia natychmiastowego leczenia, np. choroby o charakterze nowotworowym. Co istotne w tym postępowaniu to na wnioskującym o przerwę, a więc najczęściej skazanym, ciąży obowiązek wykazania, że takie okoliczności zaistniały. Ponadto z uwagi, iż okoliczności te dotyczą sfery zdrowotnej w toku postępowania przed sądem penitencjarnym wielokrotnie konieczne jest skorzystanie z dowodu z opinii biegłego.
Z uwagi na to, że sytuacja każdej osoby jest inna i wymaga ona indywidualnego podejścia nie jest możliwe opisanie wszystkich sytuacji i przypadków w niniejszym artykule. Każda sprawa wymaga bowiem oceny i obrania indywidualnej strategii. Również z uwagi na specyfikę tych okoliczności niezbędne jest prawidłowe sformułowanie wniosku dowodowego o zasięgnięcie przez sąd dowodu z opinii biegłych sądowych. Na uwadze mieć należy, że specyfika postępowań przed sądem penitencjarnym nie przewiduje „poszukiwania” wszelkimi dostępnymi sposobami dowodów do wykazania stanu zdrowia skazanego (tak jak ma to miejsce w postępowaniu karnym przy ustalaniu winy). W konsekwencji to na nim spoczywa obowiązek w miarę zwięzłego wykazania, iż nie może odbywać on kary pozbawienia wolności.
Kolejną grupą okoliczności uprawniającą do ubiegania się o przerwę w wykonywaniu kary pozbawienia wolności są „ważne względy rodzinne lub osobiste skazanego”. W tym wypadku dotyczą one nie stanu obiektywnego – jakim jest stan zdrowia skazanego, a wszelkich innych sytuacji, które z uwagi na zasady humanitaryzmu przemawiają za przerwaniem wykonywania kary pozbawienia wolności. Oznacza to więc, że z jednej strony każda okoliczność może stanowić podstawę do uzyskania przerwy, z drugiej zaś to sąd ocenia czy okoliczność ta jest wystarczającym uzasadnieniem. Innymi słowy sąd może, ale nie musi udzielić przerwy.
Istotne jest zatem prawidłowe przygotowanie wniosku, a w szczególności jego uargumentowanie. Udzielenie przerwy na tej podstawie możliwe jest bowiem jeżeli pobyt skazanego na wolności doprowadzi do poprawy ciężkiej sytuacji najbliższej rodziny lub samego skazanego. Pamiętać przy tym należy, że okolicznością stanowiącą podstawę do ubiegania się o przerwę nie mogą być dolegliwości będące konsekwencją samej kary takie jak pogorszenie sytuacji finansowej rodziny skazanego, „zwykła” choroba (nie o charakterze przewlekłym lub terminalnym) członka rodziny. Możliwości ubiegania się o przerwę na tej podstawie są zatem nieograniczone, zaś ich zasadność wymaga każdorazowej indywidualnej oceny.
Okres udzielenia skazanemu przerwy w karze liczony jest od dnia wydania pozytywnego postanowienia w tym przedmiocie. Natomiast w przypadku, w którym prokurator na posiedzeniu w przedmiocie rozpoznania wniosku zgłosi swój sprzeciw, sam fakt zgłoszenia sprzeciwu będzie się wiązał z koniecznością odczekania okresu do ewentualnego złożenia przez prokuratora zażalenia na udzielenie przerwy. Jeżeli w ciągu 7 dni od ogłoszenia postanowienia o jej udzieleniu, prokurator który zgłosił sprzeciw nie złoży zażalenia do sądu apelacyjnego, postanowienie staje się prawomocne, a skazany jest zwalniany niezwłocznie jeszcze tego samego dnia z jednostki penitencjarnej.
W sytuacji jeżeli sąd po rozpoznaniu wniosku o udzielenie przerwy postanowi jej nie udzielić, skazany i jego obrońca w terminie 7 dni od ogłoszenia postanowienia (ewentualnie 7 dni od doręczenia postanowienia na piśmie jeżeli skazany ani obrońca nie byli obecni na ogłoszeniu postanowienia) mają prawo wnieść zażalenie na postanowienie o odmowie udzielenia przerwy. Po wpłynięciu zażalenia, sąd okręgowy przekazuje akta sprawy wraz z zażaleniem do sądu apelacyjnego, który następnie rozpoznaje wniesione zażalenie
Wniosek o przerwę w karze może złożyć nie tylko sam zainteresowany osobiście bądź za pomocą swojego obrońcy, ale z takim wnioskiem wystąpić może również sądowy kurator zawodowy i dyrektor zakładu karnego. Natomiast z reguły z takim wnioskiem sam występuje oskarżony, także poprzez swojego obrońcę.
Składając wniosek o udzielenie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności należy pamiętać, iż podlega on opłacie. Składając wniosek, należy dołączyć do niego potwierdzenie uiszczenia opłaty w wysokości 60 zł. Opłatę można dokonać przelewem bankowym na rachunek bankowy sądu okręgowego podany na oficjalnej stronie sądu, bądź też wniosek taki można opłacić bezpośrednio w sądzie. W przypadku braku uiszczenia opłaty, sąd wezwie składającego do uiszczenia opłaty w terminie 7 dni.